Harrigarriak

Aurreko sarreraren bukaeran ziztrin samar agertu nintzen, Itsasuko euskara eta Benavarriko katalana zela eta. Egin ere, “besteari” buruz hizkuntzaren aldetiko iruzkin bat egin nuen, euskara inexistentea dela esatera ere iritsi nintzelarik. Bretainiatik heldu berria naiz, eta hango egoera linguistikoaren ondoren, eta berriro ziztrin samarra agertzen banaiz ere, euskaldunok basatiak bai, baina oraindik orain baso zokoaren kobazuloetan arras gorderik ez gaudela aitortu behar. Ederki dakit leku turistikoak ez direla inondik inora hizkuntza indigenak entzuteko aproposenak, eta euskararen edo baita katalanaren bizitasuna Guggenheimen edo Sagrada Familiaren arabera neurtuko bagenu, Bretainian ia bezalaxe agertuko ginatekeela, errotulazio hutsetara mugatuak. Baina, hala eta guztiz ere… Nik entzuterik izan gabe ere, nonbait eginen ahal dute bretoieraz! Espero dut Britainia Handiko lehengusu kornikoek ez bezala, ez direla zain egonen azken hiztuna hil eta ehun urtera berriro hizkuntza berpizteko.

Le circuit des Korrigans (intxixu moduko pertsonaiak):
herri mitologia, gaztetxoendako proposamen turistikoen erakargarri.

Duda egiten dut, ordea, blog honetako gaira helduta, Broceliande omen zen basoan eginen dutela berrikuntza, Merlin, Arturo, Morgana, Viviana eta enparauak oinarritzat hartuta. Mitologiaz ari garela, sarritan jatorrietara jotzen dugu, horrek askorik agertuko balu bezala. Bretoieraren eta katalanaren jatorria arrunt urruti daude, biak  indoeuroparrak izanagatik. Euskararen aldean, zer esanik ez! Baina egoera soziolinguistikoak antzekoak izan daitezke, batez ere hiru hizkuntzon frantsesarekiko harremanetan. Serge Plenierek idatzi bretoieraren historia euskararena ere izan liteke, batzuetan ia hitzez hitz: jatorriak jatorri, instituzioetatiko urruntze gero eta handiagoa, fede katolikoari loturiko hizkuntzaren atxikimendua, dialektoen eta grafien arteko ulergarritasun-arazo ustez konponezinak, eskola, armada eta oro har administrazioaren eragina, eta XX. mendeko arlotekeriarekiko pertzepzioa… Mitologia biziekin gauza bera esan genezake. Juan Inazio Hartsuagak euskal mitologia eta indoeuroparra alderatzean oso desberdinak direla frogatu du. Baina nago “herri mitologian” Bretainiakoa eta Pirinioetakoa ez direla horren diferenteak, hango eta hemengo baserritarren bizimodua eta pentsamolde kristau-paganoa ere ez zelako.  

Bretainiar topiko guztiak salgai, parpailazko burukoak izan,
gurina izan, eguraldia izan, mitologia zeltikoa izan.
Autentikotasuna ondare bihurtzen da... turisten nahien karietara:
paristarrek, behin Eiffel dorrea begien bistatik utzi eta dena batera nahi omen dute.
Arrain-kontserba tipikoetan, "à la luzien" sardinak ere kausitu genituen,
au piment d'Espelette et au jambon de Bayonne. 

 

Adibide baten alderaketa, behingoz Pirinioetatik urrun… baina blog honetako lehen sarrerara zuzenean garamatzana: harri bihurtzearen zigorra, elementu natural bat edo aztarna arkeologiko bat klabe moralean ulertuta. Izan ere, Bibliak kontatzen digu Loten andreari zer gertatu zitzaion. Bretainian, herriko menhir lerrokadurak (horiek bai harrigarriak, euskarazko zentzu guztietan!) gerora etorri kultura guztiek berrinterpretatu dituzte. Herri-erlijiotasun katolikoaren arabera, Korneli santu bretoiak (izenak dioen bezalaxe, adardun abereen patroia, beharbada zelten Cerunnos adardunaren interpretazio kristaua) jazarka ari zitzaizkion paganoak madarikatu eta harri bihurtuta geratu dira.

Talde baten bisitaldi gidatua. Jendetzaren kalteak saihesteko, udan ez dago libre sartzerik.
Halaber, bertako ardi espeziea berreskuratzen ari dira, landa atlantikoa maten dezan.
Gehiegizko higadurak zein basoen ugaltzeak, sustraiak direla eta, megalitoak lurrera bota ditzake.
Berriro ere, paisaia eta bertako espezieak ezinbesteko osagaia dira halako ondare motan.



Ebro ibaiaz bestalde, Autol herrian, ondoko ermitan lapurreta egindako bikotea ere, el Picuezo eta la Picueza, hantxe geratu dira zigorturik, harri bihurtuta.

Sant Mauricin bezala, hemen fenomeno naturala da begi moralez interpretatu dena.

Errioxa, Karnag, Andrearriaga eta Sant Maurici, paisaiak eta kulturak lehen begiradan erabat desberdinak… geure begietatik begiratuta.